مسئولیت پذیری در کودکان از خواسته‌های عمده والدین است، اما چگونه فرزندانی مسئولیت ‌پذیر داشته باشیم؟ اولین کاری که باید بکنید این است که مسئولیت را نه به‌عنوان یک بار بلکه به‌عنوان یک لذت برای کودک‌تان تعریف کنید. همه‌ی بچه‌ها خود را به عنوان فردی مسئولیت پذیر و قدرتمند می‌بینند و فکر می‌کنند توانایی انجام هر کاری را دارند. آنها برای داشتن اعتماد به نفس و برای معنی دادن به زندگی‌شان، به این اطمینان نیاز دارند. با مطالعه این مقاله با ۸ روش افزایش مسئولیت پذیری در کودکان آشنا می‌شوید.

۱) کودکان را به تنهایی مجبور به انجام کارهای خانه نکنید

اگر می‌خواهید فرزندتان کارهای خانه را با اشتیاق و نه از سرِ اجبار انجام بدهد، او را «مجبور» نکنید بدون شما کارهای خانه را انجام بدهد، مگر اینکه این کارها بخشی از برنامه‌ی روزانه‌ی او باشند یا خودش مقاومتی در برابر آنها نداشته باشد. هدف شما این نیست که کارها انجام شوند، هدف این است که کودک‌تان را طوری تربیت کنید که از مسئولیت پذیری و کمک‌کردن لذت ببرد.

 

همواره کاری کنید تا موقع انجام کار به او خوش بگذرد. هرقدر که لازم است او را تشویق کنید و به او کمک کنید. شاید لازم باشد چند بار کنارش بنشینید و روش انجام کارها را به او یاد بدهید. باید بدانید که ممکن است کمک‌کردن به او سخت‌تر از آن است که خودِ کار را انجام بدهید اما اشکالی ندارد زیرا شما در حال شکل دادن شخصیت کودکتان هستید. همچنین به خودتان یادآوری کنید که انجام این کارها لذت‌بخش هستند، این دیدگاه را به کودک‌تان هم یاد بدهید و در نهایت، اجازه بدهید او هم لذت تمام‌کردن کار را تجربه کند.

۲) به کودک‌ یاد دهید خودش وسایل یا خراب‌کاری‌هایش را جمع کند

در مواردی که فرزندتان وسایلش را سرجایش نگذاشته، ابتدا با مهربانی به فرزندتان کمک کنید تا این کار را انجام دهد، او در نهایت یاد می‌گیرد خودش به تنهایی آنها را انجام دهد. اگر با مهربانی و خوشرویی به بچه‌ها کمک‌ کنید، مسئولیت‌ های‌شان را زودتر یاد می‌گیرند.

اما در مواردی که فرزندتان به طور سهوی خرابکاری کرده است به خاطر کثیف‌کاری‌هایش ناراحت نشوید. وقتی کودک شما شیر را روی زمین می‌ریزد، هرگز او را سرزنش نکنید چون این اتفاق سهوی  بوده است پس بگویید: «اشکال نداره، با هم تمیزش می‌کنیم» و بعد خودتان یک دستمال بردارید و یکی هم به او بدهید. وقتی کودک پیش‌دبستانی شما کفش‌هایش را سر راه رها می‌کند، کفش‌ها را به دست او بدهید و از او بخواهید آنها را سر جایشان بگذارد، با مهربانی به او بگویید: «همیشه وسایل‌مون رو سر جاش می‌ذاریم».

اگر با مهربانی و خوش‌رفتاری به کودک‌تان تذکر بدهید و کمکش کنید، او هم ناراحت نمی‌شود و کلام شما را می‌پذیرد و یک رابطه خوب با فرزندتان خواهید داشت. وقتی که با مهربانی به بچه‌ها می‌گویید: «همیشه وسایل‌مون رو سر جاش می‌ذاریم»، «اشکال نداره من کمکت می‌کنم»، «بیا این دستمال رو بگیر، من هم اسفنج رو میارم»، هم زندگی با آنها راحت‌تر می‌شود و هم روابط بهتری و صمیمانه‌تری با آنان خواهیم داشت.

۳) برای افزایش مسئولیت پذیری در کودکان به آنها دستور ندهید، از او بخواهید خودش فکر کند

اگر بچه اولِ صبح خوابش می‌آید یا حوصله ندارد، سر او داد نزنید که «زودباش سر تو شانه کن! کیفت رو آماده کردی؟ و…»، در عوض از او بپرسید: «حالا باید چیکار کنی تا آماده شی برای مدرسه؟» هدف این است که کاری کنید کودک روی مسئولیت‌های خود تمرکز کند و خودش به این نتیجه برسد که الان باید چکار کند.

 در حالت اول یعنی دستور دادن به کودک آن هم با تندی، طبیعی است که با مقاومتی منفی از سوی کودک مواجه شویم اما در حالت دوم یعنی پرسش از کودک برای آن که فکر کند، بسیار راحت ‌تر وسریعتر متقاعد می‌شود و می‌فهمد که چکار کند. هر روز صبح این روش را تکرار کنید تا بالاخره یاد بگیرد‌ کارهایش را انجام دهد.

 ۴) به کودک‌تان یاد دهید برنامه‌ای روزانه برای خود بنویسد

پایه ریزی نظم و داشتن برنامه در زندگی کودکان بسیار اساسی است، البته نوشتن برنامه‌های روزانه ممکن است کم‌اهمیت به نظر برسد، ولی امروزه همه‌ی بچه‌ها باید تا دبیرستان این مهارت را بیاموزند وگرنه نمی‌توانند به همه‌ی کارهایشان برسند. هرچه زودتر این مهارت را به فرزندتان بیاموزید، بهتر است. یکی از مهم‌ترین دلایلش هم این است که به آنها فرصت‌های زیادی می‌دهد تا بتوانند خودشان را مدیریت کنند.

ابتدا باید برنامه‌ی زمان خواب و بیدار شدن و آماده شدن در صبح را به آنها یاد بدهید. بعد از آن می‌توانند عادات درس خواندن و نظافت شخصی و جمع کردن وسایل‌شان را به‌درستی یاد بگیرند. در نهایت مهارت‌های اولیه‌ی زندگی را از طریق تکرار کارهای خانه مانند گردگیری، جارو کردن، شستن ظرف‌ها و آماده کردن یک غذای ساده، یاد می‌گیرند.

۵) هرگز به فرزند خود نگویید «بی‌مسئولیت»

وقتی به فرزندتان چنین برچسبی می‌زنید، او نیز همین باور را در مورد خودش پیدا می‌کند و در نهایت بی‌مسئولیت می‌شود. در عوض به او مهارت‌هایی را یاد بدهید که برای مسئولیت پذیری به آنها نیاز دارد. مثلا اگر همیشه کتاب یا دفترش را در مدرسه جا می‌گذارد، به او بگویید باید حواسش را جمع و همه‌‌ی وسایلش را چک کند تا چیزی را فراموش نکند. همچنین قول‌هایی را که به کودک‌تان می‌دهید حتما عملی کنید. اگر شما الگوی خوبی نباشید و روی حرف‌تان نایستید، چرا او باید مسئولیت پذیر باشد و به قول‌هایی که به شما می‌دهد عمل کند؟

۶) به کوکان در مقابل کار شان پول توجیبی دهید تا مسئولیت پذیری آنها افزایش یابد

همه‌ی کودکان نیاز دارند برای به‌دست آوردن پول کار کنند و مسئولیت واقعی در دنیای واقعی را تجربه کنند. در ابتدا به کودک هشت‌ساله‌ی خود پول بدهید تا کارهایی را انجام بدهد که معمولا نمی‌کند (مثلا حفظ کردن شعر یا سوره‌های کوچک)، بعد او را تشویق کنید کارهایی را مثل شستن ماشین یا کمک کردن به مادر را به او واگذار کنید و در نهایت شغل‌های تابستانی برای او پیدا کنید. کار کردن بیرون از خانه برای پول درآوردن، یکی از بهترین روش‌های افزایش مسئولیت پذیری در کودکان است.

۷) به کودک خود یاد دهید در ارتباط با دیگران احساس مسئولیت کند

وقتی مثلا دختر شما احساسات برادر کوچک خود را جریحه‌دار می‌کند، او را مجبور به عذرخواهی نکنید. در این‌صورت عذرخواهی او واقعی نخواهد بود و به برادرش هم کمکی نمی‌کند. در عوض به احساسات دختر خود گوش بدهید و به او کمک کنید از احساسات پیچیده‌ی خود سر در بیاورد، مخصوصا احساساتی که باعث شده‌اند با برادر خود پرخاشگری کند. بعد از آن، وقتی که حالش بهتر شد، از او بپرسید چه‌ کاری می‌تواند بکند که رابطه‌ی خود را با برادرش بهتر کند.

شاید آماده‌ی عذرخواهی باشد و شاید هم نخواهد عذرخواهی کند و ترجیح ‌بدهد به جای آن یک داستان برای برادرش بخواند، یا به او کمک کند تا وسایلش را جمع کند یا با او بازی کند. این روش به کودکان یاد می‌دهد که رفتارشان با دیگران می‌تواند عواقبی داشته باشد و آنها وظیفه دارند که اگر خراب‌کاری کردند، خودشان آن را درست کنند. ولی چون شما او را مجبور نکرده‌اید، خودش انتخاب می‌کند که چگونه اشتباهش را جبران کند، این  مساله باعث می‌شود تا احساس بهتری داشته باشد.

۸) در خانه کسی را سرزنش نکنید و مسئولیت شرایط موجود را بپذیرید

طبیعی است که وقتی مشکلی پیش می‌آید، همه‌ی ما به دنبال کسی می‌گردیم تا سرزنشش کنیم. در واقع سرزنش کردن دیگران باعث می‌شود همه‌ی اعضای خانواده رنجیده شوند. همین مسئله یکی از اصلی‌ترین دلایل دروغ‌گویی فرزندان به والدین است. از آن بدتر اینکه وقتی فرزند خود را سرزنش می‌کنیم، او در ذهن خود به دنبال دلایلی می‌گردد تا ثابت کند تقصیر او نبوده است، بنابراین احتمال اینکه ‌مسئولیت کار اشتباه خود را به عهده بگیرد کمتر است و احتمال تکرار کردن این اشتباه بیشتر.

سرزنش کردن نقطه مقابلِ عشق ورزیدن است. پس چرا این کار را انجام دهیم؟ بهتر است به جای اینکه کسی را سرزنش کنید، تا آنجا که می‌توانید مسئولیت شرایط موجود را بپذیرید، ولی هرگز خودخوری نکنید چون باید الگوی فرزندتان هم باشید، پس فقط شرایط به وجود آمده را به عنوان یک واقعیت بپذیرید. همیشه از روش قبول کردن شرایط به راه‌حل‌های بهتری می‌رسید تا از روش سرزنش کردن.

 

شما برای افزایش مسئولیت پذیری در کودکان از چه شیوه‌ای استفاده می‌کنید؟ حتما اگر نظر یا تجربه‌ای در این زمینه دارید زیر همین پست با والدین دیگر به اشتراک بگذارید.

 

کنترل عصبانیت کودکان امری ضروری است. چرا که اگر عصبانیت کودکان درمان نشود در بزرگسالی می‌تواند عواقب خطرناک و جبران ناپذیری داشته باشد. کودکی که نیاموخته چگونه بر خشم خود مسلط شود، روابطش با دیگران را خدشه دار و دوستان و والدینش را آزرده خاطر می­‌سازد. برای کنترل عصبانیت کودکان راهکارهایی وجود دارد که والدین با انجام آنها می‌­توانند کمک زیادی به کودکان خود کنند. اگر کودک شما قادر نیست خشم خود را کنترل کند، پیشنهادم به شما خواندن این مقاله است اما پیش از بیان تکنیک های مدیریت خشم در کودکان بهتر است که دلایل خشمگین شدن کودک را بدانیم.

عوامل عصبانیت کودکان

• وراثت یا ژنتیک

امروزه می‌دانیم که خصوصیات رفتاری همانند خصوصیات جسمی از طریق وراثت انتقال می‌یابد. البته این موضوع به این معنا نیست که اگر کسی از والدینی عصبی به دنیا آمد، دیگر نمی‌تواند فردی آرام باشد. بلکه به این معناست که او برای کنترل خشم خود باید بیشتر از دیگران تلاش کند. زیرا زمینه عصبانیت و عصبی بودن در او بیشتر از دیگران است. بنابراین اگر کودکی که زمینه ارثی برای عصبانیت دارد در مورد چیزهایی عصبانی می شود که دوست او اصلاً به آن موارد توجهی ندارد، در این صورت والدینش نیاز به زمان بیشتری دارند تا جایگزین هایی را به جای عصبانیت به او بیاموزند.

• روابط خانوادگی

فضایی که کودک در آن رشد می‌کند بسیار حائز اهمیت است. اگر کودک در فضایی آرام و پرمحبت بزرگ شود، زمینه خشم و عصبانیت در او بسیار کاهش خواهد یافت. بطوری که در روانشناسی کودک این عامل یعنی روابط خانوادگی از سایر عوامل مانند وراثت و محیط خارج از خانه مهمتر است. به همین دلیل اگر فضای خانه ناآرام و روابط خانوادگی پر تنش باشد زمینه بروز عصبانیت و پرخاشگری در کودک بسیار افزایش می‌یابد و او به کودکی عصبی تبدیل می‌شود.

• محیط خارج از خانه

کودکان معمولا از سن ۴ سالگی با محیط خارج از منزل آشنا شده و به مهدکودک یا کودکستان می‌روند. در این گونه مکان‌ها کودکان ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه‌ای را مشاهده کنند که قبلا در خانه ندیده‌اند. همچنین کودکان دوستانی برای خود انتخاب کرده و با آنها بازی می‌کنند. حال اگر این دوستان پرخاشگر بوده و یا مربی مهدکودک فردی عصبی باشد، هر کدام از این موارد می‌تواند بر رفتار کودکان تاثیر بگذارد و باعث ایجاد عصبانیت کودکان شود.

حال که با دلایل اصلی عصبانیت کودکان آشنا شدید، به تکنیک های مدیریت خشم در کودکان می‌پردازیم:

به کودکتان بیاموزید میان احساس و رفتار تمایز قائل شود

خشم احساسی طبیعی و سالم است. اما درک تفاوت میان احساس خشم و رفتارهای پرخاشگرانه (عصبانیت) برای بسیاری از کودکان دشوار است. به کودک آموزش بدهید که روی احساسات خود نامی بگذارد، تا بتواند درباره احساس خشمش صحبت کند. مثلا به او بگویید: «عصبانی‌شدن اشکالی ندارد، اما کتک‌زدن دیگران ممنوع است». به او کمک کنید به این درک برسد که در زمان احساس خشم، کنترل رفتارهایش در دست خود اوست و می‌تواند خود را کنترل کند.

الگوی خوبی از مهارت‌های مدیریت خشم باشید

وقتی کودک ما پرخاشگری می کند یا دیگران را کتک می زند چه باید کرد؟
به خودتان مسلط باشید: آرام بودن شما در مواقع عصبانیتِ فرزندتان، به آرام کردن او کمک می کند و می تواند الگویی باشد از این که انسان، توانایی کنترل احساس های منفی خود را دارد.

سریع وارد عمل شوید: او را از آن محیط دور کنید تا بتواند آرام شود، البته اگر با شما پرخاشگری کرده بود، خودتان از او دور شوید و اتاق را ترک کنید و فرصتی به او دهید تا آرام شود و پس از گذشت مدتی که توانست آرام شود، می‌توانید درباره رفتارش با او صحبت کنید.

با کودک درباره احساسش حرف بزنید: به جای پرسیدن این که «بگو  چی شده؟ چرا باز دعوا کردی؟» می توانید باهم تا ۱۰ بشمارید و چند نفس عمیق بکشید و به طور مثال بگویید: «من آروم شدم، تو هم آرومی؟ می تونی بگی چه احساسی داشتی؟» کنار هم بنشینید و از احساس تان حرف بزنید.

در قالب داستان به او آموزش دهید: در فرصت مناسب و آرام کتاب های داستان کودکانه با موضوع احساسات و کنترل خشم برای او تهیه کنید. کودک راجع به شخصیت های داستان خیال پردازی کرده و خود را به جای افراد داستان قرار می‌دهد و سعی می‌کند نقش های محبوب قصه را گرفته و آنها را اجرا کند.

برای عصبانیت کودکان قانون داشته باشید

 

قوانینی معین کنید که کودک به هنگام عصبانیت باید آنها را رعایت کند. او می‌تواند عصبانی شود اما داشتن رفتاری محترمانه در زمان بروز خشم باید موضوع محوری قوانین عصبانیت باشد. مواردی مانند ممنوعیت پرخاشگری فیزیکی، توهین، فحش و پرت کردن وسایل را در قوانین لحاظ کنید تا کودک بداند، نمی‌تواند در هنگام عصبانیت، هیچ کدام از موارد مطرح شده در قانون را انجام دهد مثلا  اشیا را پرتاب کند، بشکند یا با زبان و اعمالش، به افراد دیگر را آزار برساند.

مهارت‌ مقابله‌ سالم با خشم را به او بیاموزید

کودکان نیاز دارند راه درستِ برخورد با خشم‌شان را بیاموزند. به‌جای اینکه به آنها گفته شود که «برادرت را نزن» به او توضیح بدهید زمانی که عصبانی است، می‌تواند چه بکند مثلا بنشیند تا آرام شود. همچنین می‌توانید از او بپرسید: «به‌جای کتک‌زدن برادرت چه کار دیگه‌ای می‌تونستی انجام بدی؟» با این کار به کودک کمک می‌کنید تا راهکارهایی را که درکنار‌آمدن با خشم مفید است، تشخیص دهد.

عواقب عصبانیت کودکان را به آنها نشان دهید

زمانی‌که کودک قوانین عصبانیت را زیر پا می‌گذارد، او را با عواقب رفتارش مواجه کنید مثلا می‌توانید او از موقعیت خارج کنید یا او را از برخی امتیازات محروم‌ کنید یا  از او بخواهید تا اسباب‌بازی هایش را به کودک قربانی دهد تا برای مدتی بازی کند. اگر کنترل عصبانیت کودکان از کنترل خارج باشد، یا مشکل او افزایش پیدا کند، باید از کمک حرفه‌ای بهره گرفت. یک مشاور با تجربه می‌تواند برای برنامه‌ریزی درباره‌ی مدیریت رفتار کودک به شما بسیار کمک کند.

 

شما برای کنترل عصبانیت کودکان خود چه می‌کنید؟ حتما اگر نظر یا تجربه‌ای در این زمینه دارید زیر همین پست با والدین دیگر به اشتراک بگذارید.