چگونه کودک با شخصیت تربیت کنیم

تربیت یک کودک با شخصیت خردسال آن‌قدر‌ها هم که به نظر می‌رسد ترسناک نیست! دکتر شارون هال (Sharon K. Hall) نویسنده‌ کتاب «پرورش کودکان در قرن ۲۱» می‌گوید: «اگر شما وقتی فرزندان‌تان هنوز نوپا هستند، انتظارات‌تان را به روشنی مشخص کنید، این توقعات در آنها نهادینه می‌شود و از آن به بعد خودشان هم همین‌ توقعات را از خودشان خواهند داشت». به بیان دیگر چون کودکان به‌طور طبیعی تمایل به خوشحال کردن پدر و مادر دارند، سعی می‌کنند همان‌طوری که شما به آنها یاد داده‌اید، رفتار کنند. کارشناسان می‌گویند کودکان از همان ۱۸ ماهگی رفتارهای همدلانه دارند و به انتظارات والدین‌شان پاسخ می‌دهند. نکاتی که در ادامه اشاره خواهم کرد، یاری‌تان می‌کند کودکی پرورش دهید که خودش بداند چطور رفتار کند.

بخش اول: قوانین ثابت و قابل احترامی تعیین کنید

بچه‌ها معمولا فکر می‌کنند هرکاری که دل‌شان می‌خواهد، باید انجام بدهند. اگر هم چیزی خلاف میل‌شان باشد گریه می‌کنند، جیغ می‌زنند و یا با پرتاب کردن وسایل، اوقات‌تلخی می‌کنند. از این رو تربیت یک کودک با شخصیت به نظر ساده نیست. اما هال رونکل (Hal Runkel) درمانگر خانواده اعتقاد دارد وقتی کودک درک کند که مرزهای تعریف‌شده‌ای وجود دارد، یاد می‌گیرد که خودش را با شرایط وفق بدهد و به محدودیت‌ها احترام بگذارد.

۱. اگر ممکن است علت را توضیح دهید

البته لازم نیست برای تمام کارهایی که از فرزندتان می‌خواهید یا قوانینی که برای او وضع کرده‌اید، توضیحات جامع و کاملی به او بدهید. اما اگر بداند دلایل قانع‌کننده‌ای وجود دارد، کمتر لجبازی می‌کند. مثلا اگر قرار گذاشته‌اید که سر ساعت ۱۰ به رختخواب برود، به او بگویید این کار لازم است چون بدن او را سالم نگه می‌دارد و فردا صبح برای مدرسه راحت‌تر بلند می‌شود. یا اگر به او می‌گویید اسباب‌بازی‌ هایش را جمع کند، دلیلش این است که دفعه‌ی بعد که خواست بازی کند، دنبال‌شان نگردد.

۲. از کودک تعریف کنید تا یک کودک با شخصیت شود

هر زمان که کودک از قوانین پیروی کرد یا کار مثبتی انجام داد، از او تعریف و قدردانی کنید زیرا مانند یک کودک با شخصیت رفتار کرده است. دکتر لری کوئنیگ (Larry J. Koenig) نویسنده‌ی کتاب «تربیت هوشمندانه» می‌گوید: وقتی کودک تختش را مرتب می‌کند یا اجازه می‌دهد خواهرش با اسباب‌بازی‌هایش بازی کند، حتما این رفتارش را تمجید کنید. به او بگویید: «چه پسر بزرگی دارم که خودش تختشو مرتب می‌کنه و کاراشو خودش انجام میده. یا چه پسر گلی دارم که اسباب بازی‌هاش رو به خواهرش میده.»

۳. خودتان هم قوانین را رعایت کنید

همان طور که از کودکمان انتظار داریم تا یک کودک با شخصیت باشد و قوانین را رعایت کند، خودمان هم باید اینگونه باشیم. جودی آرنال (Judy Arnall) نویسنده‌ی کتاب «تربیت بدون نگرانی» می‌گوید: «کودک باید ببیند که خودتان هم قوانین را رعایت می‌کنید. وقتی از کار برمی‌گردید لباس‌هایتان را آویزان کنید، ظرف‌های کثیف را داخل سینک بگذارید. بچه‌ها زمانی درست رفتار می‌کنند که ببینند شما هم به قوانین خودتان احترام می‌گذارید.»

۴. وجدان کودک را پرورش بدهید

اگر کودک‌تان به خاطر سرپیچی از قوانین شما احساس بدی داشت، سعی کنید این حس بد او را به حداقل برسانید. البته کمی حس گناه برای کودک لازم است؛ چون باید بتواند درست و غلط را تشخیص بدهد و سعی کند در مسیر درست حرکت کند. در این مواقع به کودک بگویید: «می‌دونم ناراحتی اما همه‌ی ما ممکنه اشتباه می‌کنیم، فقط باید حواس‌مون باشه دفعه‌ی بعد کار درست رو انجام بدیم.»

بخش دوم: مهارت‌های حل مسئله را یادش بدهید

اگر می خواهیم یک کودک با شخصیت داشته باشیم باید بدانیم که یکی از بزرگترین دلایل رفتارهای بد کودکان، احساس ناتوانی و ناامیدی آنهاست. زمانی‌ که کودکان ابزارهای مورد نیاز برای حل مسائل خودشان را داشته باشند، بهتر رفتار می‌کنند چون در این صورت خود را توانمند دیده و بهتر عمل کرده و بیشتر مراقب خود هستند و به قول معروف کمتر صدای شما را در می‌آورند!

۱. به کودک اجازه‌ی تصمیم‌گیری بدهید

درست است که فرزندتان کوچک است، اما به او فرصت انتخاب دهید. از او بپرسید: «دلت می‌خواد کدوم لباست رو برای خواب بپوشی؟»، «برای زنگ تفریحت چه چیزی دوست داری برات بذارم؟»، اگر کودک بتواند این تصمیمات کوچک را بگیرد امور دیگر را بهتر اداره می‌کند، مثلا اگر با خواهرش دچار مشکل شود، کمتر از کارهای او شکایت کرده و تلاش می‌کند راه درست را پیدا کند.

۲. کودک را تشویق کنید تا دوباره سعی کند

من و شما می‌دانیم اگر همه‌ی کارهای کودک را خودمان انجام بدهیم، خب همه‌چیز سریع‌تر پیش می‌رود؛ اما مهم این است که به کودک، مخصوصا کودک پیش‌دبستانی زمان کافی بدهیم تا خودش از پس کارهایش بربیاید. دکتر دونا جنت (Donna M. Genett) نویسنده‌ی کتاب «به کودکان کمک کنید کارهایشان را در خانه و مدسه درست انجام بدهند»، می‌گوید: «بگذارید کودک خودش بند کفش‌هایش را ببندد حتی اگر مجبور باشید کمی بیشتر منتظر بمانید. اجازه بدهید خودش اسباب‌بازی‌هایش را جمع و جور کند یا حتی جوراب‌هایش را درون ماشین لباسشویی بگذارد.»

۳. طوری کودک‌تان را تربیت کنید که درباره‌ی هرچیزی، همه‌ی جوانب را در نظر بگیرد

مهارت‌های شناختی کودک برای به چالش کشیدن خودش را تقویت کنید. مثلا وقتی درباره‌ی اینکه چگونه باید کاری را به انجام برساند از شما سؤال می‌کند، جوابش را با سؤال بدهید. مثلا بگویید: «خودت فکر می‌کنی باید چیکار کنی؟» با این سؤال اعتماد به نفس او را بالا می‌برید و کمک می‌کنید درباره‌ی مسائل، عمیق‌تر تفکر کند و نگرش درستی داشته باشد.

بخش سوم: کمک کنید کودک‌تان صبر کردن را تمرین کند تا یک کودک با شخصیت شود

هیچ‌کس از انتظار خوشش نمی‌آید، مخصوصا کودکان و نوجوان‌ها؛ چون ساختار تکاملی و عصبی آنها به گونه‌ای است که علاقه دارند زودتر از همه‌چیز سر در بیاورند. بهتر است وقتی کودک نوپاست به او صبر و شکیبایی بیاموزیم تا یک کودک با شخصیت شود. ممکن است کمی سخت باشد و کودک مقاومت کند یا ناراحت شود اما این کار به او کمک می‌کند در آینده بتواند راحت‌تر با مسائل روبه‌رو شود و صبر کردن برایش سخت نباشد و البته اگر قرار بود برای چیزی یا کاری صبر کند، رفتارهای ناخوشایندی نداشته باشد.

۱. بگذارید انتظار بکشد

هرچیزی را خواست، بلافاصله به او ندهید! دکتر اوسیت (Dr. Osit) در این زمینه می‌گوید: «اجازه بدهید فرزندتان احساس ناخوشایند انتظار را تجربه کند؛ چون این یک تغییر بزرگ و مهم است». در واقع شما به فرزندتان کمک می‌کنید تا یاد بگیرد که چگونه بی‌صبری خودش را مدیریت کند و یک کودک با شخصیت باشد.

۲. به کودک‌تان درباره‌ی احساساتش بگویید

کودک وقتی منتظر می‌ماند، نمی‌تواند احساس سرخوردگی‌ و یأس خود را بیان کند! اما شما می‌توانید برای احساسات مختلف او اسمی بگذارید و کمکش کنید آنها را به زبان بیاورد. از طرفی وقتی موفق شد برای چیزی صبر کند، تشویقش کنید. اگر کودک پیش‌دبستانی شما توانست در برابر چیزی صبوری به خرج دهد، به او بگویید: «می‌دونم که انتظار کار خیلی سختیه اما تو از پسش براومدی و این خیلی خوبه. تو صبر کردی». نظر دکتر بروکس در این مورد این است که اگر شما برای صبر فرزندتان ارزش قائل شوید، او ترغیب می‌شود بیشتر تلاش کند و به اندازه‌ی کافی صبر کند تا به نتیجه برسد.

۳. کودک‌تان را در اموری که نیاز به صبر دارد، مشارکت دهید

کودکان را به کارهایی که فورا نتیجه نمی‌دهند و زمان می‌برند تا به ثمر برسند، تشویق کنید. مثلا از او بخواهید با لگوهایش یک سازه‌ی متفاوت و کمی پیچیده‌تر بسازد، برایش بذر گل بخرید و از او بخواهید همراه شما بذر گل بکارد و از آن مراقبت کند تا سبز شود. مطمئن شوید که کودک مدام با انواع گجت‌ها و بازی‌های کامپیوتری که فقط با فشار یک دکمه جواب می‌گیرد، سرگرم نیست!

بخش چهارم: روی «همدلی» زیاد تأکید کنید تا یک کودک با شخصیت داشته باشید

تا به حال چندبار وقتی کودک‌تان اسباب‌بازی‌اش را با دوست یا خواهرش شریک شده است، کار او را پررنگ جلوه داده‌اید؟ دکتر استیون کورتیس (Steven E. Curtis) می‌گوید: «آدم‌ها با این ذهنیت بزرگ می‌شوند که تمام دنیا حول محور خودشان می‌چرخد پس از همان کودکی یادشان بدهید که همه‌ی آدم‌ها احساس دارند، می‌فهمند و عواطف سایرین هم مهم است! اگر کودک این‌گونه رشد کند، کمتر احتمال دارد که در آینده با دیگران بد رفتار کند یا به آنها آسیب برساند.»

۱. از مهربانی‌های فرزندتان قدردانی کنید

لیزا هارون (Lisa Aaron) روان‌شناس کودک اعتقاد دارد بهتر است فرصت‌های طبیعی را برای آموزش همدلی به کودک از دست ندهیم. او می‌گوید: «وقتی می‌بینید کودک‌تان نسبت به دیگری باملاحظه رفتار می‌کند، شما هم به این رفتارش پروبال بدهید. مثلا اگر دیدید روی عروسکش پتو انداخته است، بگویید: «چه کار خوبی کردی، هوا سرد شده ممکن بود سرما بخوره.»

۲. به جای توضیح دادن، از او سؤال کنید

شما نمی‌توانید به یک کودک خردسال، همدلی را توضیح دهید. بچه‌ها در شرایطی نیستند که به سخنرانی دیگران گوش بدهند. کاری که باید بکنید این است: کمک کنید درباره‌ی احساسات دیگران فکر کنند. اگر از آنها سؤال کنید ذهن‌شان به‌کار می‌افتد و متوجه‌ی احساسات دیگران می‌شوند. مثلا وقتی کودک‌تان اجازه نمی‌دهد دوستش با عروسکش بازی کند از او بپرسید: «فکر می‌کنی دوستت چه حسی داشت وقتی نذاشتی به عروسکت دست بزنه؟»

۳. زبان بدن را به کودک‌تان یاد دهید

خودتان می‌دانید که حالات چهره و حرکات بدن احساسات آدم‌ها را بیان می‌کند. وقتی بتوانید این احساسات را درک کنید، همدلی‌تان بیشتر می‌شود. «دیدی وقتی شکلاتت رو با دوستت نصف کردی چقدر خوشحال شد؟ دیدی خندید؟ تو باعث شدی اون خوشحال بشه.» به موقع به او یادآوری کنید به حالات دیگران که بیان‌کننده‌ی احساس‌شان است، فکر کند. کودک ممکن است در ابتدا کاملا متوجه این رفتارها نشود اما کم‌کم درک خواهد کرد و می‌فهمد رفتار او چگونه می‌تواند دیگران را تحت تأثیر قرار دهد.

حرف آخر

هم من و هم شما می‌دانیم که یک شبه نمی‌توان یک کودک با شخصیت تربیت کرد و نظم و ترتیب را یادش داد. خیلی از اوقات ممکن است فرزندتان رفتار بدی داشته باشد، هرچقدر هم که شما سعی کرده باشید این اتفاق نیفتد. یادتان باشد که آنها فقط بچه هستند همین! پس فقط تلاش خود را در این زمینه ادامه دهید! دیر یا زود جواب می‌گیرید و کودک دلبندتان می‌آموزد حتی زمان‌هایی که شما حضور ندارید، درست رفتار کند.

شما برای تربیت کودک با شخصیت از چه شیوه‌ای استفاده می‌کنید؟ حتما اگر نظر یا تجربه‌ای در این زمینه دارید زیر همین پست با والدین دیگر به اشتراک بگذارید.